Sleutelwoord-gentrificatie: als u in het land woont, bent u deze lastige term misschien nooit tegengekomen. Maar in grootstedelijke gebieden worden bewoners geconfronteerd met de vaak emotionele en zwaar controversiële trend van stedelijke verandering. We leggen hier uit wat hiermee bedoeld wordt, hoe het tot stand komt en wat er uit voortvloeit.
Definitie van "gentrificatie" in grote steden
De oorsprong van de term 'gentrificatie' kan worden teruggevoerd tot de jaren zestig, toen de Britse socioloog Ruth Glass een verandering in de bevolking in de Londense wijk Islington constateerde: financieel sterkere groepen duwden de gevestigde bewoners die minder geld hadden de deur uit. De wetenschapper vergeleek het proces met de veranderingen in de 18e eeuw: in die tijd verhuisde de lagere adel (Engelse "adel") van het land naar de stad en verdreef de armen. Op basis hiervan noemde Glass het fenomeen "gentrification". Sindsdien beschrijft "gentrificatie" de verandering in voornamelijk binnenstedelijke gebieden.
Fasen van gentrificatie
- Oorzaak: leegstand bevordert verval
Als eigenaren hun stadswoningen niet kunnen of willen renoveren, verhuizen sommige huurders naar aantrekkelijkere appartementen. Lang gevestigde bewoners vinden het vaak niet erg: ze waarderen de relatief lage huur, de vertrouwde omgeving met de kleine winkeltjes, werkplaatsen en oude fabrieksgebouwen. Maar langzamerhand komt steeds meer woonruimte leeg te staan en gaat de staat van gebouwen en appartementen achteruit. Dit gebeurt vaak in grote steden, waarvan de kern tijdens de oorlog is verwoest. Jongeren met weinig geld maken van de gelegenheid gebruik om voor minder geld in dergelijke huizen te wonen. Studenten richtten gedeelde appartementen op, kunstenaars richtten ateliers op. Onderzoekers noemen deze nieuwkomers "pioniers". - Imagoverandering
De “pioniers” slagen erin om met goede ideeën en inzet de woonsituatie op te waarderen en zo het imago van de wijk te transformeren. In de weeswinkels worden pubs, clubs en cafés opgezet. De ontmoetingsplaatsen lokken niet alleen vrienden en kennissen van de creatieveling naar de wijk, maar ook anderen. Het publieke imago van de voorheen onaantrekkelijke wijk verbetert. En dat zet de bal aan het rollen … - De rijken trekken meer welvarende
mensen aan, de zogenaamde "gentrifiers", voelen zich aangetrokken door de geest van optimisme en het frisse, creatieve en hippe imago en willen zich onderdompelen in de nieuwe, opwindende omgeving. Het duurt niet lang voordat investeerders de eisen en wensen van deze geïnteresseerden ontdekken, analyseren en uiteindelijk voldoen: ze kopen gebouwen en beginnen met een uitgebreide renovatie. De appartementen worden aangeboden aan vermogende klanten. - Huurverhoging en -verplaatsing
Eenmaal in gang gezet, gaat deze ontwikkeling in een stroomversnelling. Soms wordt het bouwweefsel niet alleen hersteld, maar aangevuld met moderne elementen. In de loop van de tijd verhuisden steeds meer mensen met een hogere status naar het gebied. De luxueuze renovaties veranderen het leven in de wijk - en daarmee het assortiment. In de buurt van de welvarende bewoners vestigen zich dure winkels en restaurants: de structurele verandering wordt gevolgd door nieuwe sociale structuren. Veel van de al lang bestaande bewoners kunnen de gestegen huren en het prijsniveau in de winkels niet meer opbrengen en moeten noodgedwongen verhuizen. De voorheen vervallen woonwijk heeft zich ontwikkeld tot een chique wijk waar nu vooral rijke “gentrifiers” wonen.
In de loop van gentrificatie worden bijvoorbeeld oude fabrieksgebouwen omgebouwd tot trendy vrijetijdsactiviteiten.
Gevolgen van gentrificatie
- voordelen
Gentrificatie zorgt in de eerste plaats voor een opwaardering van voorheen eerder bescheiden stadsdelen. Dit heeft veel gevolgen: de kwaliteit van het woningaanbod neemt toe, stadsontwikkelingsachterstanden worden verholpen. Bedrijven erkennen nu de aantrekkelijkheid van het stadsbeeld. De winnaars van gentrificatie zijn dan ook duidelijk eigenaren en experts in de vastgoedsector. Dankzij hun investeringen staan er minder appartementen leeg. Als gevolg van het proces wordt het binnenstedelijk wonen weer populairder: onderwijsmogelijkheden bloeien, evenals culturele activiteiten. In de loop hiervan neemt ook de criminaliteit toe.
Er zijn nu volop mogelijkheden om uit te gaan in moderne bars, restaurants of galeries. Het toerisme bloeit ook - reizigers willen de nieuwe, hippe scene ontdekken. Dit alles stimuleert de economie en belastinginkomsten van een stad.
- nadeel
Aan de andere kant staan de verliezers: de arme samenleving, de ontheemden. Gentrificatie komt ten koste van hen. Wonen in steden wordt steeds duurder, en velen van hen hebben een baan en hun gezin in het centrum. Maar als u de huurprijzen niet meer kunt betalen, moet u ergens anders heen. Geen kans! De gewonden moeten hun vertrouwde omgeving achter zich laten om afscheid te nemen van het vertrouwde en het gevoel van veiligheid. Het is niet ongebruikelijk dat conflicten ontstaan door de verandering van bewoners. Vaak lijden de zwakkeren aan ernstige psychologische gevolgen. In het ergste geval kan de cyclus leiden tot dakloosheid.
Gentrificatie legt daarom des te meer de nadruk op sociale ongelijkheid. Diversiteit, vooral in grootstedelijke gebieden een belangrijk goed, gaat daardoor verloren. Ernstige gevolgen stellen de staat ook voor nieuwe uitdagingen: om woonruimte voor de ontheemden te blijven veiligstellen, zijn publieke middelen nodig.
Voorbeelden in Duitse steden
Duitsland heeft ook te maken met gentrificatie - goed voorbeeld: Prenzlauer Berg in Berlijn: na de val van de muur een niet-gerenoveerde, braakliggende wijk met een arme samenleving. Tot de pioniers, de creatievelingen, ja de 'moderne mensen' kwamen en daarna de 'rijke' families en investeerders. Het voorheen 'problematische' deel van de Duitse hoofdstad is opgewaardeerd. Inmiddels is Prenzlauer Berg een chique wijk met hippe cafés op elke pas schoongemaakte straathoek, met een overvloed aan biologische winkels, goede restaurants en, en, en … Prenzlauer Berg is gewoon een binnenstedelijk gebied van velen die onderhevig zijn aan deze verandering. Andere bekende voorbeelden zijn:
- Berlijn (Kreuzberg, Friedrichshain, Neukölln-Nord),
- Hamburg (St. Pauli, Ottensen, St. Georg, Eimsbüttel, Schanzenviertel),
- München (Glockenbachviertel, Haidhausen, Schwabing, Giesing),
- Keulen (Ehrenfeld, Belgische wijk),
- Frankfurt am Main (Bahnhofsviertel).
Bovendien werden veel van de voorheen armere wijken in de internationale metropolen hooggeprijsde trendy wijken. Vooral Notting Hill in Londen en SoHo in New York zijn bekend.
Hoe vreemd gentrificatie ook klinkt, de term wordt steeds belangrijker voor mensen in grote steden.
