Een huis kan bijna niet zonder dakpannen. Wij presenteren u het bouwmateriaal in al zijn kleuren en vormen, kijken terug op het lange succesverhaal en laten een expert aan het woord in een interview.
Dakpannen zijn een van de duurzame natuurlijke bouwmaterialen: ongeveer 80 procent daarvan wordt uit klei gebakken, de overige 20 procent zijn imitatiedakpannen van beton, in vakjargon 'dakpannen' genoemd. Het merendeel van onze dakpannen is gemaakt van klei, leem en water en daardoor zeer milieuvriendelijk en volledig recyclebaar. Glazuren en engobes worden nu ook zonder lood, cadmium en selenium geproduceerd. Professioneel geïnstalleerd en regelmatig onderhouden, wordt een levensduur van maximaal 100 jaar verwacht.
Vervaardiging van dakpannen
De dakpan van klei is een archetype van de dakbedekking van ongeveer 5000 jaar oud. Sinds de Romeinen het over heel Europa verspreidden, is het continu verbeterd en uitgebreid met vele soorten, vormen en kleuren. De grondstof voor de productie van dakpannen is altijd afkomstig uit de kleiput. De plano's drogen eerst een dag voordat ze worden gebakken in een oven van 1.000 of meer graden Celsius, waardoor ze hun uiteindelijke kleur krijgen. De hoogte van de baktemperatuur en het ijzeroxidegehalte in de grondstof bepalen de kleur van de dakpannen.
Tijdens het bakproces wordt het wateropnamevermogen van de dakpan en de maatvastheid gecontroleerd: de klei waarvan de poriën aanvankelijk nog gevuld zijn met water, krimpt tijdens het drogen en bakken terwijl het water wordt verdreven. Afgewerkte dakpannen zijn ongeveer zes procent kleiner dan vers geperste dakpannen.
Dakpannen worden niet alleen beoordeeld op hun uiterlijk. Auditors laten ze klinken met een metalen staaf en meten ze aan hun toon: goed klinkende zijn toegestaan op het dak, pannen die geen zuiver geluid hebben, worden weggegooid. Voor goedgekeurde specimens worden de volgende basiseigenschappen gevonden:
- Vorstbestendigheid
- Weerstand tegen UV-straling
- Zure weerstand
- Kleursnelheid
- Dimensionale nauwkeurigheid
- Breeksterkte bij normaal gebruik
- Ze staan open voor diffusie voor waterdamp. Uitzondering: geglazuurde dakpannen zijn alleen aan de onderzijde dampdoorlatend
- Ondoordringbaarheid voor water
- Geen uitstoot van schadelijke stoffen
Verschillende soorten en vormen dakpannen
Afhankelijk van de vorm zijn er verschillende soorten dakpannen:
Holle in elkaar grijpende pannen: De klassieke vorm is eenvoudig, de fijne lijnen brengen elegantie op het dak.
De klassieke holle in elkaar grijpende tegel in groen.
Romeinse tegels: wie in mediterrane stijl bouwt, kiest voor deze dakpan. Door de uitgesproken kromming en de warme terracottatint heeft het dak een mediterraan gevoel.
Monnik en non: De "nonnen" zijn naar beneden gebogen kleitegels zonder naad, die aan hun zijranden zijn bedekt door kleinere, naar boven gebogen "monniken". De tegels grijpen in elkaar en laten het dakoppervlak er erg levendig uitzien.
Met een monnik en een non ziet het dak er levend uit.
Dubbele gootsponningpannen : Ook met deze traditionele dakpanvorm kunt u prachtig ontwerpen - de twee troggen voeren niet alleen regenwater af, maar verlevendigen vooral grote dakoppervlakken met een levendig spel van licht en schaduw.
Reformpan: De lichte inkeping in de pan veroorzaakt nauwelijks schaduwspel. Het wordt aanbevolen voor een ingetogen en uitgebreide dakbedekking.
De reformpan wordt vaak ingebouwd dankzij zijn klassieke en rechtlijnige vorm.
Dakspanen van klei: als geen andere dakpan kenmerken dakspanen van klei het dak met hun bijna archaïsche vorm - ze zijn plat en zonder boog of inkepingen.
Platte dakpannen : de naam is misleidend - de eenvoudige, gebogen naadpan is niet gemaakt voor platte daken, maar voor platte, hellende daken. Het is een van de standaardvormen en geeft dakvlakken een mozaïekachtige uitstraling.
De platte dakpan is niet geschikt voor platte daken, maar doorgaans voor daken met een lage hellingshoek.
Schuifsteen: fabrikanten optimaliseren hun producten voortdurend. Klassieke baksteenmodellen bieden drie of meer centimeter meer bewegingsvrijheid dankzij hun fijnere naden en maken zo een snelle en eenvoudige installatie mogelijk.
Beverstaart: De dakpan heeft slechts een lichte convexe kromming. Het ziet er eenvoudig en vrij traditioneel uit - het is geschikt voor bijna elke dakvorm.
De beverstaart is een traditionele dakpan met aan één uiteinde een ronde vorm.
Dakpannen: verrassende verscheidenheid aan kleuren
Betonnen, plaatstalen en kunststof pannen kunnen worden voorzien van een monochrome kunststof coating en daarmee een geheel dak met 100 procent uniforme kleur bedekken. De kleibaksteen is daarentegen een natuurproduct waarvan de basiseigenschappen onder meer de iriserende kleur zijn. Het eisen van absolute kleurconsistentie getuigt van onwetendheid over het materiaal: elke dakpan is uniek. Wat de kleur zelf betreft, zijn we nogal conservatief. Een rood met een min of meer groot aandeel bruin, samen met verschillende zwarte en grijstinten, bepaalt het beeld van Duitse daken. Maar dat hoeft niet zo te blijven! Veel fabrikanten bieden nu de complete regenboog aan kleuren voor dakpannen aan. Daarnaast zijn er diverse glazuren die een individuele vormgeving mogelijk maken en de dakpannen nog resistenter maken.Er wordt onderscheid gemaakt tussen vijf basistypen van kleur: naturel, massief, engobed, geglazuurd of gestoomd.
Naturel gekleurde dakpannen
Dakpannen danken hun natuurlijke kleur aan het metaalgehalte in de klei. De schaal van "natuurlijke kleuren" varieert van geelgrijs tot donker roodbruin. Een kleine hoeveelheid ijzer en een hoog aandeel kalk zien er geel tot lichtgeel uit. Een hoog ijzergehalte leidt tot rode tot roze tinten. IJzerhydroxiden branden om een sterk roodbruin ijzeroxide te vormen. Een hoog aandeel mangaan wordt donkerbruin. De kleurtint wordt mede bepaald door temperatuur en zuurstoftoevoer.
Effen gekleurde dakpannen
Voor het bakken mengt de Ziegler metaaloxiden of mineralen in de kleimassa. Als hij manganiet toevoegt, krijgt hij een continue, donkerbruine kleur; als hij magnesiet roert, worden de dakpannen overal lichtrood. Het voordeel van deze kleuring is dat je van een afstand geen afgestoken stukjes kunt zien, het nadeel is hogere kosten. De ijzerdelen die in het kleislib zitten, bezinken sterk in het vuur; Daarom is het kleurenpalet voor effen gekleurde stenen relatief beperkt: het omvat de natuurlijke rode schaal en varieert van donkere aardetinten tot intens zwart.
Geglazuurde dakpannen
Glazuren zijn harde, glasachtige coatings die het baksteenoppervlak afdichten. Ze bieden een breed scala aan kleuren waarmee het oppervlak van een dakpan kan worden veranderd. Of het nu blauw, geel, paars of groen is: als er voor het bakken passend gekleurd kwartszand op de stenen werd aangebracht, is bijna alles mogelijk. In vergelijking met de engobe is de hechting van de verf echter beperkt.
Dakpanglazuur bestaat voornamelijk uit geslepen, voorgesmolten glas (glazuurfritten). Hun basismassa bevat kwarts, kalk, dolomiet, soda, potas, veldspaat en borax, evenals toevoegingen die bedoeld zijn om de latere glazuurlaag te kleuren, vertroebelen of matteren. Toning pigmenten zijn oxiden van vanadium, chroom, mangaan, ijzer, kobalt, nikkel en koper. Bakstenen plano's worden met glazuurslib op het oppervlak gespoten en gebakken.
Om ervoor te zorgen dat geglazuurde dakpannen vocht kunnen opnemen en afgeven, mogen ze aan de onderzijde niet geglazuurd worden. In de glazuurlaag kunnen haarscheurtjes ontstaan - tijdens fabricage of later door spanningen in het dakoppervlak. Net als bij het schilderen wordt dit scheurpatroon craquelé genoemd. Deze haarscheurtjes reguleren de opname en afgifte van vocht op het tegeloppervlak, zoals bewezen door eeuwenoude en nog steeds functionele dakpannen.
Glazuren zijn harde, glasachtige coatings die het oppervlak van de dakpannen volledig afdichten.
Engobed dakpannen
De engobe is een matte, niet-glazuurachtige coating die alleen de oppervlaktekleur van de dakpan verandert. Hun productie is al sinds de oudheid bekend: Zieglers voegen afhankelijk van de gewenste kleur bepaalde mineralen of metaaloxiden toe aan het bereide kleislib (slurry). Voor het bakken brengen ze deze suspensie op de blanco's aan door dompelen, gieten, spinnen of sproeien. Afhankelijk van de applicatietechniek worden verschillende effecten bereikt. Door een speciale spuittechniek ontstaan bijvoorbeeld “beits engobes” die de dakpan een gepatineerd uiterlijk geven.
Mat glanzend en glanzend engobed
Als aan de kleislurry glasvormende additieven zoals glazuurfrits of glazuurkleurlichamen worden toegevoegd, komen de dakpannen met een glanzend oppervlak de oven uit: ze worden dan sinter-, glans- of edele engobes genoemd en lijken sterk op een geglazuurd oppervlak. Deze indruk is echter bedrieglijk: in tegenstelling tot geglazuurde dakpannen is er geen laatste glaslaag op glanzend geëngageerde dakpannen. Het oppervlak blijft openporig, de dakpannen zijn ademend.
Terra sigillata
Terra Sigillata (Latijn voor "verzegelde aarde") is ook een van de engobes: het is een glanzende, glazuurachtige coating gemaakt van gemakkelijk smeltbare klei. Tijdens het bakproces begint de engobe te sinteren en te condenseren tot glasachtige druppels. Omdat hier ook geen doorlopende glaslaag is, wordt dit oppervlak niet tot de glazuren gerekend.
Goed om te weten: Het kleurenpalet van engobed pannen is zeer rijk, maar gele, blauwe of ongebruikelijk gekleurde dakpannen kunnen niet door engobing worden gemaakt.
Gedempte dakpannen
Als de metselaar de zuurstoftoevoer in de oven reduceert, stoof de klei als het ware in eigen stoom. En omdat het ijzeroxide in de kleimassa zuurstofgebrek heeft, worden de dakpannen niet zoals gebruikelijk natuurlijk rood, maar grijs naar zwart. Ze zijn óf door en door gekleurd óf enkele millimeters onder het oppervlak. In het verleden werden ook verse bladeren die in de oven verdampten gebruikt voor deze zeldzame baktechniek - vandaar de term "stoom". Andere namen zijn blauwe dampen, blauwe rook, zilverdampen of zwarte dampen. Dat betekent dat bijna alle kleuren die dakpannen krijgen als ze worden gestoomd: grijs, grijsblauw, antraciet, zwart of grijsblauw-zilverachtig, vergelijkbaar met dakleien.
Veel fabrikanten hebben inmiddels dakpannen in alle regenboogkleuren in hun assortiment.
De geschiedenis van dakpannen: van oudheid tot industrialisatie
Wat is een baksteen voor na het werk? En waarom kreeg elke Berner in 1405 een half pannendak? We hebben ooit samengevat wat ons populairste dakbedekkingsmateriaal heeft meegemaakt van de oudheid tot de industrialisatie.
Sommige tijdgenoten accepteren alleen het klassieke zadeldak; ze verwerpen het monopitch-dak als nieuwbloedig. Als ze het maar wisten: toen de jagers en verzamelaars uit de prehistorie te krap of te ongemakkelijk werden in hun grotten, richtten ze beschermende daken op van palen en boomstammen. Ze bedekten dit lessenaarsdak-achtige constructie met gras, heide of huid - dat was ongeveer 14.000 jaar geleden.
Een paar eeuwen voor Christus groeven onze voorouders putten in Midden-Europa en beschermden ze met punt- of schilddaken die tot aan de rand van de put reikten. Met toenemend vakmanschap bouwden ze nieuwe huizen en daken en gebruikten ze meestal stro, riet, gras en heide als bekleding. Op dat moment lagen er elders al pannen op de daken.
Mensen verbranden al meer dan 5.000 jaar klei voor hun daken. Wanneer en door wie de dakpan precies is uitgevonden, is een kwestie van discussie. Sommigen geloven dat het ooit vanuit China in de Middellandse Zee is geïmporteerd; anderen speculeren dat de eerste scherven werden verbrand in het oude Babylon. De Griekse schrijver Pindar schreef hun uitvinding toe aan de Korinthiërs in 450 voor Christus.
Er is overgeleverd dat rond 2300 v.Chr. In de Griekse stad Miloy bij Argos dakpannen het "metselaarshuis" beschermden. De Grieken bedekten hun daken lang geleden met gebakken klei, terwijl de piramides van Gizeh in Egypte nog in aanbouw waren.
Klei is in ieder geval een van de oudste bouwmaterialen. En ook de engobe, die het van nature rode product nieuwe kleuren geeft, kent een lange geschiedenis. Engobes zijn in Europa bekend sinds de middeleeuwen en in de islamitische cultuur sinds de vroege middeleeuwen. Reeds in Babylon Nebukadnezar II (rond 600 v.Chr.) Pasten ambachtslieden een kleislurry gemengd met mineralen toe op de stenen voor het vuur om ze te kleuren.
Onder keizer Augustus kreeg Rome de bijnaam "Stad van de pannendaken", zoals de architect Vitruvius opmerkte in zijn handboek "De architectura" rond 25 voor Christus. Rond 80 na Christus stichtten Romeinse legioenen grote steenfabrieken in bezet Germanië, vooral aan de Rijn en de Donau. In de delen van Europa die door de Romeinen werden bewoond, lagen stenen op de daken van de Romeinse vestingwerken, in steden, dorpachtige nederzettingen en in de Romeinse villa's op het platteland.
In de middeleeuwen werden kerkdaken, kastelen en paleizen aanvankelijk bedekt met pannen in Duitse landen. In 794 nam Karel de Grote een wet aan die bepaalde dat pannen als dakbedekking voor zijn boerenerven moesten worden gebruikt.
De productie was omslachtig en langdurig: de steenbakkers groeven de klei onder humuslagen, zinkten het in putten of lagen het in heuvels en lieten het een winter door vriezen. Na opslag werd het fijngemaakt, gekneed met water en in een houten mal geperst. De plano's werden minstens een zomer aan de lucht gedroogd in de schaduw. Gestapeld in veldovens werden ze op hoge temperatuur verbrand. Na de brand koelden de stenen langzaam af. Dit proces sleepte zich meer dan anderhalf jaar voort.
Wie kon zich dit uitvoerig vervaardigde bouwmateriaal veroorloven? Er werden nog steeds bakstenen gebouwen gebouwd, hetzij door prinselijke of bisschoppelijke ordes. Pas in de hoogtijdagen van de Hanze (1250-1400) konden ook burgerlijke koopmansfamilies pronken met hun bakstenen huizen en ze bekronen met gekleurde geglazuurde dakpannen.
Bisschop Bernward von Hildesheim (960-1022) richtte aan het begin van de 11e eeuw een steenoven op om platte en holle stenen te verbranden voor zijn gebouwen. Volgens de legende vond hij de randsteen uit - een combinatie van de platte "tegula" met de voegpan. Rond 1050 waren er ‘haken’ en ‘prijzen’ bekend, die later de geschiedenis van de dakpannen in gingen als ‘monnik’ en ‘non’. De beverstaart, een van de bekendste platte tegels, werd rond 1080 gemaakt. De behoefte aan kerkelijke en wereldlijke gebouwen groeide en de handel in baksteen en tegels vestigde zich.
Op de achterkant van de laatste steen van hun dagelijkse werk krabden de ambachtslieden ornamenten, datums of teksten met hun vingers of een puntig voorwerp: dit stuk werd nabewerkingssteen of geluks- of zonnebrandsteen genoemd. De oudst bekende nabewerkingstegels komen uit de tijd tussen 1100 en 1300 na Christus.
In de loop van de 14e en 15e eeuw werden in dichtbebouwde steden steeds vaker dakpannen gebruikt om redenen van brandbeveiliging. In 1342 kwam keizer Ludwig, de stadsbaas van München, bijvoorbeeld met het stadsbestuur overeen dat nieuwe gebouwen alleen met gebakken bakstenen mochten worden bekleed. De inwoners van Bern in Zwitserland kregen zelfs de helft van de bouwkosten vergoed door de stadskas bij een raadsbesluit van 1405.
In de 19e eeuw kende de productie van dakpannen een revolutie: de uitvinding van de stoommachine maakte het mogelijk om tegels industrieel te vervaardigen. In 1881 ontving Wilhelm Ludowici het patentcertificaat voor zijn Z1 holle in elkaar grijpende pan, de eerste machinaal vervaardigde dakpan.
Dakpannen worden al meer dan 5.000 jaar gebruikt om daken te bedekken.
Expertinterview met meester-timmerman Raphael Riesterer
Op dakspanten voelt hij zich net zo veilig als andere mensen op de bank: Raphael Riesterer is een meester-timmerman en bedrijfsleider van het timmerwerk "Steiger + Riesterer" in Staufen im Breisgau. Met zijn medewerkers plaatst hij ongeveer 50 dakspanten per jaar en bekleedt deze ook. We spraken met hem.
Wat zet je op het dak van je klanten?
Ruim 90 van de 100 kiezen voor bakstenen. Omdat we veel houten huizen bouwen, is het logisch om ze te bekleden met dit natuurlijke product, dat verkrijgbaar is in een enorme verscheidenheid aan kleuren en vormen. De overige tien procent kiest voor betonblokken, die vooral worden gebruikt in de contractsector en voor appartementsgebouwen, waarvan de constructie strak is berekend. Tot nu toe waren betonblokken vooral interessant vanwege hun lagere kosten. Er zijn nu kleipannen op de markt die in de buurt komen van de prijs van een standaard betonnen dakpan. Voor onze klanten is het een kwestie van smaak en prestige om hun huis te laten bekleden met kleitegels.
Hoe overtuigt een product als het om bedekking gaat?
- Dankzij vlakheid en nauwkeurigheid qua oppervlakte: oneffen en oneffen pannen kantelen en verminderen de stabiliteit van het dakoppervlak.
- Tijdens transport en tussenopslag is er weinig kapot gegaan - een goed teken. Zelfs als we over het dak gaan om het te bedekken, laat het zien hoe onbreekbaar een product is.
- Een baksteen die is gebakken uit een goede grondstof op de hoogst mogelijke temperatuur vertoont een homogeen oppervlak zonder overmatige uitbloeiingen en schilfering. Het kleurenbeeld is ook relatief gelijkmatig.
XXL is trendy. Wat zijn de voordelen van tegels met een groot oppervlak?
Het economische voordeel is de snelle installatie. Voor een vierkante meter dakoppervlak hebben we 10 tot 15 conventionele pannen nodig, maar slechts ongeveer zeven grote pannen. Ze worden niet twee keer zo snel geplaatst als de kleinere, maar wij - en dus de gebouweigenaren - besparen tijd en materiaal voor de latten. Deze formaten zien er ook goed uit op ruime daklandschappen. Maar op kleinere daken of daken die bijvoorbeeld zwaar worden gescheiden door dakkapellen, lijken ze vaak te volumineus. Waar je ook op moet letten: hoe groter de steen, hoe groter de kans op breuk. Er zijn trouwens ook extra kleine formaten.
Waar gebruik je deze mini's?
Voor de renovatie van oude gebouwen, met name voor de restauratie van beschermde dakconstructies. Voor een traditioneel bever dubbel dak rekenen we zo'n 36 pannen per vierkante meter. Als alternatief zijn er gevouwen bevers, die er ongeveer hetzelfde uitzien, maar beduidend lichter zijn en waarvan 22 stuks per vierkante meter voldoende zijn. Ze zijn aan de kop en zijkant voorzien van een plooi wat ervoor zorgt dat ze ook bij een plat dakhelling regenvast zijn.
Fabrikanten maken reclame voor verschillende oppervlaktebehandelingen - wat vindt u ervan?
De beproefde engobes laten een verscheidenheid aan kleuren toe. Ook een extreem poriënarm oppervlak, waaraan zelfs geen fijn stof hecht, kan zinvol zijn. Maar meestal gaan nieuwe oppervlaktetechnieken alleen over kwaliteitsnuances: het is verheugend dat een dakpan naar alle waarschijnlijkheid 80 jaar meegaat en het doet er nauwelijks toe dat een ander merk zelfs een levensduur van 90 jaar belooft. Maar natuurlijk krijgt elke klant wat hij wil: een overkapping met patina voor de nieuwbouw of een vuilafstotend middel voor de 100 jaar oude Art Nouveau villa zodat je dak er jarenlang als nieuw uitziet.
Welke kleur speelt er op Duitse daken?
Niet alleen standaard rood is verouderd. Mensen werden moe van de felle kleuren waarin de daken van veel nieuwbouw eengezinswoningen flitsen. In plaats daarvan kiezen bouwers subtiele tinten van roestrood tot koperbruin. En ze kiezen vaker voor matte of halfmatte oppervlakken dan voor hoogglansproducten.
Wat raad je bouwers aan die worstelen met het enorme aanbod aan vormen en kleuren?
Kijk eerst wat het lokale ontwikkelingsplan zegt. En vertrouw niet te veel op brochures. Het is beter om door het gebied te rijden en naar de daken te kijken - in verschillende standen van de zon, zelfs bij slecht weer: een tegel die er prettig uitziet onder een bewolkte hemel, kan in het zonlicht te helder voor je lijken. Bekijk een betreffende steen in verschillende lichtomstandigheden en stem deze af op de gewenste gevelkleur.
En welk advies geef je woningbouwers die zelf op het dak willen klimmen om het dak te bedekken?
Blijf onderaan en laat het werk over aan de specialist - die staat garant voor kwaliteit en garantie. Het besparingspotentieel door eigen inbreng is kleiner dan de meeste mensen denken. En wees voorzichtig: vooral op steile daken en bij vochtig weer kan het gevaarlijk zijn voor onervaren mensen.
Weet je wat een eerste zeug is?
Waarschijnlijk een nokjuweel. Nee, we hebben nog geen varken op een dak gemonteerd, maar ik herinner me een slaapwandelaar van klei met de gelaatstrekken van de verantwoordelijke sitemanager.